Ik zit zo’n 2,5 uur om de tafel met haar dochters en hun partners, om het plotselinge en veel te vroege afscheid van hun (schoon)moeder te bespreken. Aan het einde van ons gesprek zegt één van de schoonzoons: “Wat fijn dat we vanmiddag de tijd hadden om onze herinneringen te delen.” Een paar uur later laat een dochter me in een berichtje weten: “Heel mooi om zo over mama te praten met elkaar. Ik ben heel blij dat je er was.”
Als ik bij families kom, begin ik nooit met de praktische dingen. Ik begin ook niet bij de uitvaart. Ik begin bij het leven van de overledene. Waar en hoe begon dat, wat deed zij graag, welke mensen waren belangrijk voor haar, wat voor karakter had ze, wat gaf haar leven zin, etc. etc. De nabestaanden vertellen, ik luister en stel af en toe een vraag. Dat kan gemakkelijk een uur duren. Ik heb dit gesprek nodig om de overledene te leren kennen. Om een beeld te krijgen van haar leven, haar persoonlijkheid. Maar los daarvan merk ik ook vaak dat nabestaanden het heel fijn vinden om te praten over hun dierbare. Ze hebben al zoveel moeten regelen en beslissen. Nu is er eindelijk tijd om herinneringen op te halen, om samen te lachen en te huilen, om uit te wisselen wat hun geliefde naaste zo bijzonder maakt.
Laatst begeleidde ik het afscheid van vrouw die op 97-jarige leeftijd overleden was. Ik sprak tevoren met haar zoon en dochter. Ze vertelden me verhalen over haar, verhalen die ze elkaar niet eerder hadden verteld. Aan het einde merkten ze op dat ze dit gesprek nog nooit met elkaar hadden gevoerd en dat ze zo hun moeder en elkaar op een andere manier leerden kennen.
Ja, om een persoonlijke uitvaartceremonie te creëren, moet er veel gedaan worden. Maar het begint niet met doen. Het begint met zijn. Met luisteren. Met rust en ruimte scheppen, zodat de naasten op verhaal kunnen komen. Alle verhalen mogen klinken: mooie en lelijke verhalen, vrolijke en pijnlijke verhalen. Ik merk keer op keer dat de mensen met wie ik werk dit waarderen. Omdat aandacht helend is en ieder mens gehoord wil worden, gezien wil worden. Omdat vertragen, zoeken naar woorden, gevoelens uiten en herinneringen delen verbindt en troost.