Vaak klinken op een uitvaart mooie verhalen over de overledene. Nabestaanden spreken in een toespraak hun liefde en waardering voor hem of haar uit. Waardevolle herinneringen worden opgehaald. De gekozen muziek bezingt maar al te vaak de sterke en liefdevolle band tussen mensen. Of gaat over afscheid nemen van iemand van wie je zielsveel houdt. Tot zover voor iedereen herkenbaar denk ik.
Maar wat nu als het leven van de overledene niet makkelijk was? En ook: als het leven mét de overledene lang niet altijd makkelijk was? Een tijdje geleden werd ik betrokken bij een uitvaart van een man met een piepklein netwerk. Eigenlijk had hij maar één naaste, een zus. Bij de uitvaart was behalve deze zus met haar eigen gezin nog één kennis van de overledene aanwezig. De band tussen broer en zus was hecht noch warm. Bij de zus overheerste boosheid. Boosheid om wat ze nooit van haar broer gekregen had: dankbaarheid, belangstelling, liefde. Ze vertelde me over haar jeugd die niet gemakkelijk was. Haar pijn en gemis leken haar al een leven lang te vergezellen.
Ondanks de boosheid zette zij zich in voor een mooi en waardevol afscheid. Ze zorgde voor een prachtig bloemstuk, ze koos mooie muziek, ze wilde zelf een kaars aansteken en een gedicht voorlezen. En ook uit kleine details sprak zorg en liefde. Zo vroeg ze mij om het verpleeghuis waar haar broer het laatste stuk van zijn leven gewoond had te bedanken voor de goede zorg. En ze vertelde me dat ze in haar broers handen een kruisje gelegd had, vermoedend en hopend dat hij in zijn leven steun vond in zijn geloof. Maar zeker wist ze het niet, want daar had ze nog nooit met hem over gesproken.
Ik had slechts een fractie van dit levensverhaal gehoord. En bovendien vanuit slechts één perspectief. Maar ik had niet meer dan het verhaal van zijn zus, daar moest ik het mee doen. Ik heb haar tevoren gezegd dat ik een eerlijk verhaal wilde vertellen bij het afscheid. Wat natuurlijk niet betekent dat alles wat zij mij verteld heeft hoeft te worden gedeeld. Maar wel dat er ruimte is voor de uiteenlopende emoties, ook voor de boosheid en de pijn. Dat ook de moeiten in zíjn leven benoemd mogen worden: dat hij niet goed voor zichzelf zorgde, dat hij eenzaam en gesloten was, dat hij veel met ziekte kampte en weinig geluk in de liefde had.
En zo geschiedde. Ik heb geprobeerd ruimte te scheppen voor ieders gevoelens: de boosheid en de dankbaarheid, het verdriet en de liefde, de teleurstelling en de opluchting. En ik heb zo evenwichtig mogelijk verteld over zijn leven. Ik wilde hém recht doen en ik wilde ook háár recht doen.
Na afloop sprak ik de paar aanwezigen nog even. De zus en zwager waren dankbaar voor dit afscheid. Dat ook de kennis, het enige niet-familielid, lovend was over deze uitvaartceremonie, evenals een schoondochter die de oom van haar man eigenlijk nauwelijks kende, stelde me gerust. Blijkbaar betekent een goed afscheid niet per se dat je de overledene de hemel in prijst. Het betekent soms ook: eerlijk en liefdevol benoemen wat moeilijk, pijnlijk en teleurstellend was. Ook dát kan troostend zijn.
Ik ben heel dankbaar dat de uitvaartverzorger van DELA mij in deze situatie heeft ingeschakeld. Omdat ik eerlijk gezegd niet weet hoe deze familie dit zelf had kunnen doen. Omdat het soms helpt als er iemand luistert, meedenkt en de juiste woorden vindt. Ook bij een intiem afscheid met slechts enkele aanwezigen kan dat van grote meerwaarde zijn. Dankbaar voor mijn prachtige vak van ritueelbegeleider!
Dit verhaal deel ik met toestemming van de zus.