Wat een inspirerende Zomergasten-uitzending met Wanda de Kanter (VPRO, 25 augustus 2019)! In het eerste uur was er in mijn ogen een prachtige rode draad: elk fragment en elk gesprek ging over openheid. Over het bespreekbaar maken van persoonlijke zaken, over het lef om te praten over wat moeilijk en verdrietig is. Bijvoorbeeld in het fragment met Paul de Leeuw en René Klijn (De Schreeuw van de Leeuw, 1992). De Kanter daarover:
“Wat ik zo mooi vind aan Paul de Leeuw is hoe hij met René gaat praten. Hij gaat praten over zijn aanstaande dood, hij durft te praten over het einde, hij durft te praten over zijn wensen – begrafenis, crematie, of niet – en ik denk dat wij in het ziekenhuis daar nog wel heel erg veel van kunnen leren. De openheid waarmee hij heel zware dingen aanraakt, maar met zo’n betrokkenheid, en wezenlijke compassie… dat vind ik echt prachtig, hoe hij dat kan doen.”
Het gaat De Kanter erom dat je mensen erbij betrekt. In dit geval hiv/aids patiënten, maar ook andere ernstig zieke mensen. Door met hen over hun ziekte en over de dood te durven praten, neem je hen serieus. De Kanter noemt dat ‘zachte zorg’. Daarin gaat het niet alleen over behandelmogelijkheden, maar ook over vragen als: Hoe gaat het nou echt met je? Hoe gaat het thuis? Hoe gaat het met de mensen om je heen? Er zou structurele aandacht moeten komen voor deze vragen, ze zouden door een vast persoon op vaste momenten tijdens een behandeling gesteld moeten worden, aldus de Kanter.
Daarnaast laat ze met een ander fragment (Levensberichten, 1986) zien deze ‘zachte’ vragen ook te willen stellen aan de professionals in de zorg, de artsen en de verpleegkundigen. In dit fragment zien we een kringgesprek van verpleegkundigen o.l.v. een psychiater, over lastige ervaringen in hun werk, over de psychische druk waarmee ze soms worstelen. Hier – 1986, VU ziekenhuis – werd structureel tijd gemaakt om hierover met elkaar te praten. De Kanter geeft aan dat er op haar werkplek zeker onderling over gesproken wordt, maar dat er geen gestructureerde tijd en ruimte wordt vrijgemaakt voor een dergelijk kringgesprek of begeleiding. Terwijl de druk in de zorg is toegenomen!
Elk fragment lijkt een pleidooi van De Kanter om de ander écht te zien. Om niet oppervlakkig te kijken, maar dóór te vragen en het verhaal achter de persoon te leren kennen. Achter de aids patiënt, de terminaal zieke man of vrouw, de verpleegkundige of arts. En achter de jongere met de vaak onzichtbare maar zware rugzak. Dat blijken er in het eerste fragment (Over de streep, 2010) velen te zijn. Het programma Over de streep werkt aan meer openheid, door jongeren uit te dagen zichzelf te laten zien en zo elkaar beter te leren kennen en begrijpen. Een oefening in kwetsbaarheid, die op bewonderenswaardige wijze door de jongeren wordt opgepakt. De Kanter hierover:
“Wat je hierin ziet, dat je je bewust wordt dat ieder kind een andere achtergrond heeft, en dat we zo weinig van elkaar afweten. Dat we soms zo ideeën en meningen en vooroordelen hebben over mensen. Terwijl… je weet eigenlijk zo weinig. (…) We zouden toch eens moeten weten wat er allemaal speelt om onze kinderen wat minder in de steek te laten.”
We weten soms zo weinig van elkaar. Dat is het refrein in het eerste uur. En haar pleidooi is: durf te praten! Durf vragen te stellen – met compassie en liefde – en durf dat wat je moeilijk vindt toch te bespreken. Durf open en kwetsbaar te zijn en jezelf te laten zien, zodat anderen weten wat er in jou en in jouw leven speelt. Want als we niets van elkaar weten, laten we elkaar in de steek! En omgekeerd: als we oprechte interesse tonen, vragen durven te stellen (en daar de tijd voor nemen!), en elkaar leren kennen, nemen we elkaar serieus.
Misschien drukken woorden uit De Kleine Prins, waaruit het allerlaatste fragment van deze Zomergasten afkomstig was, De Kanters pleidooi wel kernachtig uit: “Alleen met het hart kun je goed zien, het wezenlijke is voor de ogen onzichtbaar.” Laten we kijken met ons hart en ontdekken wat onzichtbaar is voor onze ogen!