Vliegschaamteschaamte

Ik heb enige vliegschaamte: wetend hoe schadelijk vliegen is voor het klimaat, schaam ik me als ik vlieg. Ik zou nu het liefste zeggen dat ik nooit meer vlieg. Maar dat is niet zo. Ik probeer het zoveel mogelijk te vermijden, maar eind vorig jaar vloog ik toch naar Londen. Londen! Een stad die je zonder veel moeite kunt bereiken per boot, auto en/of trein! Vliegen naar Londen is bijna net zo gênant als een vlucht Amsterdam-Brussel. Tot voor kort wist ik niet dat die vluchten bestonden, maar KLM vliegt dit traject zo’n 5 keer per dag! Maar goed, ik vloog dus naar Londen. Omdat deze Londenreis deel uitmaakte van een opleiding die ik volg en alles – incl. reis – geregeld was door het opleidingssecretariaat. Dat is natuurlijk geen excuus. Ik had op z’n minst kunnen protesteren, ik had een reis per boot of trein kunnen boeken, misschien had ik nog een paar collega’s zover kunnen krijgen met me mee te reizen. Maar dat deed ik allemaal niet, ik stapte zonder morren in het vliegtuig. En daarmee waren mijn vliegreis én vliegschaamte een feit.

foto: Sybren Visser

Maar terwijl ik dit schrijf en met jullie deel voel ik een andere schaamte: schaamte over mijn vliegschaamte. Die voel ik ook en vooral wanneer mensen mij nonchalant vertellen dat ze een weekje naar Mallorca gaan, hun vakantie in Turkije doorbrengen of naar een voetbalwedstrijd in Barcelona gaan. Begrijp me niet verkeerd: ik gun deze mensen een zonnige vakantie of leuk uitstapje. Maar de vanzelfsprekendheid waarmee ze lijken te vliegen – of het voor hen werkelijk vanzelf spreekt, weet ik niet zeker! – staat me tegen. Begrijp ik niet. Roept bij mij allerlei vragen op. Maar, en nu komt mijn schaamte om de hoek kijken, ik durf die vragen niet uit te spreken. Ik ben bang om de moralist uit te hangen. Of, erger nog, de dominee die, dreigend zwaaiend met een vinger, verkondigt wat wel mag en wat niet. Ik wil niemand veroordelen, maar ik zou wel het gesprek over klimaat en onze invloed daarop willen voeren. Zonder betweterigheid of veroordeling, in alle openheid en met wederzijds respect. Kan dat? En zo ja, kan het op het moment dat iemand mij enthousiast vertelt over zijn vliegreis, zich van geen kwaad bewust? Of moet ik een ander moment kiezen, een andere aanleiding of context, om dit gesprek te starten?

We zijn niet gewend om elkaar aan te spreken op gedrag. Er is een grote mate van individualisme, leven en laten leven. Jij maakt jouw keuzes en ik de mijne, en zolang we niet veel last hebben van elkaar, laten we elkaar met rust. Pas als we last ervaren, openen we het gesprek. Maar wat is last? Heb ik last van andermans vliegreis? Niet direct, maar misschien wel indirect. Indirect krijgen we allemaal met de gevolgen te maken!

Is er naast individualisme en onverschilligheid niet nog een andere – goede – reden om soms onze mond te houden, namelijk bescheidenheid? Wie ben ik om op de splinter in andermans oog te wijzen, terwijl ik zelf een balk in mijn oog heb? Met andere woorden: heb ik het recht om iets te zeggen over andermans vlieggedrag, zolang ik zelf nog bergen plastic verbruik, meer autokilometers rij dan strikt noodzakelijk en producten koop die helemaal niet duurzaam zijn? Of moet ik eerst maar eens beginnen (of verdergaan) bij mezelf? Daar is immers nog volop winst te behalen!

Ik zou het graag beide willen doen – zelf eraan werken én het gesprek met anderen voeren – en denk zelfs dat het één niet zonder het ander kan. Om zelf duurzamer te gaan leven heb ik anderen nodig. Onze zonnepanelen en warmtepomp waren er niet gekomen zonder inspirerende voorbeelden in onze omgeving, mijn zoektocht naar duurzame kleding wordt beslist gestimuleerd door anderen die een paar stappen verder zijn op dit pad en thuis motiveren we elkaar in kleine dingen: verwarming niet te hoog, vaker trein of fiets i.p.v. auto, geen of weinig vlees, etc. Inspiratie en stimulatie heb ik nodig, maar veroordelende blikken of opgeheven vingertjes allerminst! Daar zit niemand op te wachten. En daarmee vind ik een weg in mijn eigen dilemma hoe vlieggedrag bespreekbaar te maken. C’est le ton qui fait la musique. Op het moment dat iemand vertelt over een vliegvakantie, is het knap lastig om op een zinvolle wijze het gesprek te starten over vliegschaamte. De ander zal zich al gauw in een hoek gedreven voelen. En zal dat hem inspireren of aan het denken zetten? Ik betwijfel het. Mijn vliegschaamteschaamte is op zo’n moment dus heel functioneel. Maar blijven er niet talloze momenten over om het gesprek wél te starten? Zijn er niet creatieve manieren te bedenken om het klimaat ter sprake te brengen in een open en gelijkwaardige sfeer, zonder dat de één meteen in het verdomhoekje zit en de ander de klimaatactivist uithangt? Het dagelijks leven biedt allerhande aanknopingspunten voor zo’n gesprek. Want bijna alles wat we kopen en doen heeft een klimaateffect. Ik zou willen dat we daar vaker over praten met elkaar, dat we niet té voorzichtig zijn om hierover te beginnen, uit angst om moralistisch over te komen. Zolang we ons bewust blijven van onze eigen balk, zal het met dat moralisme wel meevallen. De ander voelt gauw genoeg onze intenties aan. Als wij, bescheiden en niet-oordelend, ervaringen en gedachten willen uitwisselen, dan staat zij of hij vermoedelijk wel open voor dit gesprek.

Dus kom op, laten we het klimaat wat vaker op tafel leggen – of het nou de borreltafel, eettafel of werktafel is. Of het nou is tijdens of na het boodschappen doen, bij de bespreking van vakantieplannen, rond de aanschaf van auto of huis, n.a.v. klimaatnieuws in de krant (vrijwel dagelijks!) of kijkend naar de uitpuilende oudpapierbak… mogelijkheden en aanleidingen te over! Het klimaat verdient meer gesprek. Omdat wij en toekomstige generaties een goed leefklimaat verdienen. Wij kunnen daar iets aan doen. Laten we het zelf doen én laten we het samen doen!

Eén reactie

  1. In Aalsmeer is recent weerman Reinier van dan berg geweest die een avond (op zondag) verzorgde over het veranderende klimaat. Misschien een begin van een gesprek over dit onderwerp?

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.